شوخی با فرهنگ و اجتماع

به بهانه پایان پخش سریال «حشاشین».امیر هاشمی مقدم: انصاف‌نیوزدر ماه مبارک رمضان، کلیپ‌های یک گردشگر مصری پر بازدید شده بود که در خیابان‌های تهران با فیلم‌برداری از برخی مردم که روزه‌خواری می‌کردند، از مسلمانی ایرانیان تعجب می‌کرد. در همین ماه رمضان سریال «حشاشین» هم توسط پیتر میمی، کارگردان مصری ساخته شد. علی‌رغم اینکه می‌دانم چنین ارتباطی نادرست است، اما ذهنم ناخودآگاه میان این دو رویداد ارتباط برقرار می‌کند. اسماعیلیه ایران در این سریال نه یک گروه شیعه مسلمان، بلکه صرفا یک گروه آدم‌کش و پیمان‌شکن و خانواده‌ستیز و... معرفی شده است.با توجه به استقبالی که از این سریال شد، هیچ بعید نیست فصل‌های بعدی آن نیز ساخته شود. دست کم شمار زیادی از ایرانیان هم‌زمان با مصری‌ها، هر شب ماه رمضان یک قسمت این سریال را می‌دیدند. من هم به فراخور علاقه‌ام به سینمای تاریخی (که پایان‌نامه کارشناسی ارشدم در این باره بود و به‌صورت کتاب هم منتشر شد)، علاقه‌ام به تاریخ و فرهنگ اسماعیلیه (که تاکنون چندین یادداشت در رسانه‌ها درباره آنها نوشته‌ام) و آثار تاریخی و جاذبه‌های گردشگری ایران که به‌ویژه در صفحه اینستاگرامم تلاش دارم معرفی‌شان کنم، این سریال را با اشتیاق دنبال می‌کردم.در اینجا چند نکته درباره این سریال به ذهنم می‌رسد که می‌نویسم:۱- هنوز بسیاری از کشورهای مسلمان، ایرانیان را مسلمان واقعی نمی‌دانند. بسیاری اوقات این احساسات را آشکارا هم بیان می‌کنند. بخشی از این داستان به دوگانه شیعه-سنی و بخشی به دوگانه عرب-عجم باز می‌گردد. در این میان تاریخ و سرگذشت ایران نیز به چنین باورهایی دامن می‌زند. نخستین جنبش‌های نظامی-سیاسی-فرهنگی علیه اعراب و دستگاه خلافت در ایران رخ داد. صفاریان، سامانیان، آل بویه، آل, ...ادامه مطلب

امیر هاشمی مقدم: انصاف‌نیوزچند روز پیش در گشت و گذار اینترنتی چشمم به کتاب «عجایب و غرایب ارض‌السواد: مردم‌نگاری از عراق و خاطرات پیاده‌روی اربعین» افتاد و سفارش دادم و بالاخره به دستم رسید. حقیقتا عنوان کتاب کاملا به جاست: آنچنان مطالبش عجیب و غریب بود که نتوانستم بیشتر از ۴۰ صفحه از ۲۵۰ صفحه‌اش را بخوانم و گذاشتمش کنار. چرا؟ پیش از آنکه پاسخ این پرسش را بدهم، اجازه دهید توضیح دهم اصلا چرا این کتاب را خریدم.به‌واسطه رشته و علاقه‌ام، معمولا هر کتاب مرتبط با انسان‌شناسی به چشمم بخورد را می‌خرم. «مردم‌نگاری» که در عنوان این کتاب آمده هم، اصلی‌ترین روش انجام پژوهش‌های انسان‌شناسی است و مهم‌تر آنکه من هم اخیرا سفرنامه اربعینم را با همین نگاه «مردم‌نگارانه» منتشر کردم. همین‌ها کافی بود تا کتاب را سفارش بدهم. البته چون شمار انسان‌‌شناسان ایرانی بسیار اندک است، معمولا یکدیگر را از دور یا نزدیک می‌شناسیم؛ با این وجود نام نویسنده این کتاب را تاکنون نشنیده بودم.از مقدمه کتاب مشخص شد نویسنده که روزگاری مدیر خانه فرهنگ ایران در بغداد بوده، مجموعه‌ای از حکایات که از این‌سو و آن‌سو (عمدتا از عراقی‌ها) شنیده را زیر این عنوان گردآوری و منتشر کرده است. برخی حکایات هم البته تجربیات شخصی نویسنده در عراق است. هر دو دسته واقعا فاجعه‌بارند. اجازه دهید از آخرین حکایت کتاب که خواندم و دیگر کشش خواندن چنین مطالبی را نداشتم آغاز کنم.نویسنده در حکایتی با نام «دو خواسته عجیب امریکایی‌ها» اشاره می‌کند به اینکه از طریق یکی از دوستان عراقی‌اش متوجه می‌شود یک امریکایی خیلی مایل است با او ارتباط برقرار کند. طبیعتا او به ماجرا مشکوک شده و نمی‌پذیرد. امریکایی به هر روشی متوسل می‌شود، به درِ بسته می‌خورد. نهایت, ...ادامه مطلب

امیر هاشمی مقدمدو روز پیش سالروز شهادت امیرکبیر بود. او در بیستم دی‌ماه هزار و دویست و سی و یک در حمام فین کاشان به دستور ناصرالدین شاه کشته شد. دلاک رگ هر دو دستش را زد، اما پیش از آنکه بمیرد میرغضب لگدی بر پشتش زد و دستمالی در گلویش فرو برد و گلویش را فشرد تا جان سپرد. همان روز در اینستاگرام و فیس‌بوک یادداشت کوتاهی درباره‌اش نوشتم. در آن نوشته البته جمله‌ای هم بیان کرده بودم که هرچه بیشتر فکر می‌کنم بیشتر به درستی‌اش پی می‌برم. آنجا نوشته بودم:«نمی‌دانم؛ شاید اگر امیر شرایط زمانه را بیشتر در نظر می‌گرفت و چنین بی‌پروا و به یکباره در برابر همه (از شاه و دربار و روحانیون گرفته تا انگلیس و روسیه و عثمانی) نمی‌ایستاد، اندک اندک می‌توانست با حساسیت برانگیزی کمتر کارها را سامان دهد و اثرگذاری ماندگارتری داشته باشد».محمدرضا جوادی یگانه همان شب در کانال تلگرامی‌اش یادداشتی درباره امیرکبیر نوشت و ویژگی فعالیت‌های اصلاح‌گرانه او را هم‌زمانی و همه‌جانبگی دانسته بود. با توجه به جمله بالاتر که از نوشته اینستاگرامی خودم نقل کردم، به نظرم همین هم‌زمانی و همه‌جانبگی فعالیت‌هایش کار دستش داد.محمد فاضلی چند سلا پیش در فایل سخنرانی بسیار مشهور «پیل و پراید» اشاره کرده بود که امروزه و با توجه به ساختار مدیریتی کشور نمی‌توان فعالیت بزرگ و همه‌جانبه‌ای انجام داد؛ چرا که سریعا با واکنش بسیاری کسانی که منافع‌شان به خطر می‌افتد روبرو خواهد شد. به جای آن باید روی «موفقیت‌های کوچک» متمرکز بود که چندان حساسیت برانگیز نباشد. اما وقتی سطح فعالیت‌ها و موفقیت‌های کوچک گسترده باشد و در سطحی وسیع توسط افراد بسیاری انجام شود، خواه ناخواه به نتایج بزرگ خواهد انجامید.درباره امیرکبیر هم احتمال قوی می‌دهم چنانچ, ...ادامه مطلب

ماه گذشته دو سفرنامه‌ام که مربوط به سفرهای چند سال پیش است به‌طور هم‌زمان از سوی انتشارات اندیشه احسان و انتشارات انسان‌شناسی منتشر شد. بر هر دو نام مردم‌نگاری و خودمردم‌نگاری نهادم. مردم‌نگاری روشی است در انسان‌شناسی که پژوهشگر تلاش می‌کند با حضور در میدان پژوهش، گفتگو و مصاحبه عمیق با اهالی آن جامعه، مشاهده مشارکتی در زندگی‌شان و... به فهمی از فرهنگ برسد که نزدیک به فهم آن جامعه باشد. مردم‌نگاری سفر ترکیبی است از این روش با سفرنامه‌نویسی. یعنی در مردم‌نگاری سفر از سفرنامه‌نویسی صِرف فراتر رفته و ورود و حضورمان در آن نقطه بیشتر بر پایه وجود یک مسئله یا پرسش است؛ بیش از آنکه واژه به کار ببریم از مفاهیم نظری سود می‌جوییم؛ و برای تحلیل و تفسیر رویدادها نظریات انسان‌شناسی را به کار می‌گیریم. من در این سفرنامه‌ها تلاش کردم تا جای ممکن به این شیوه نزدیک شوم. میزان موفقیتم در این زمینه را دیگران باید ارزیابی کنند. هرچند خودم به نقاط ضعفم در این زمینه تا حدودی آگاهم.۱- گفتگو با روح چنگیزخان: مردم‌نگاری سفر به مغولستاناین کتاب نتیجه و دستاورد سفری است که در تابستان ۱۳۹۶ به دعوت دانشگاه ملی مغولستان به این کشور رفتم و نزدیک بیست روز آنجا بودم. نیمی از این زمان را در میان عشایر مغول در چادرهای مغولی وسط استپ‌ها گذراندم و نیمی دیگر را در کلاس‌های دوره «مغول‌شناسان جوان» در دانشگاه ملی این کشور شرکت کردم. پیش از این بخش‌هایی از این سفر را به شکل یادداشت‌های پراکنده و به فراخور موضوع در رسانه‌ها منتشر کرده بودم.در این کتاب تلاش کردم روایت تا حدودی مردم‌نگارانه از سفرم به مغولستان ارائه دهم. در این مردم‌نگاری سفر احساسات و تجربیاتم را از حضور در کشوری که اطلاعات بسیار اندکی از آن در ایران , ...ادامه مطلب

امیر هاشمی مقدم: انصاف‌نیوزکلیپ و عکس‌هایی (اینجا) پخش شده که نشان می‌دهد دو روز پیش عده‌ای افراطی رفته‌اند جلوی زیارتگاه استر و مردخای در همدان و پرچم اسرائیل را آتش زده‌اند. یعنی جلوی یکی از زیارتگاه‌های مورد احترام یهودیان ایران. این رفتار نابخردانه از یکسو تعرض به مقدسات یهودیان، به‌عنوان یکی از ادیان الهی و رسمی بر پایه قانون اساسی است و از سوی دیگر متهم کردن یهودیان کشورمان به هم‌دستی با اسرائیل. یهودیان ایرانی یکی از شریف‌ترین مردمان این سرزمین‌اند که تاکنون زیان‌شان به کسی نرسیده و رد پای‌شان در هیچ خراب‌کاری‌ای کشف نشده است. در عوض می‌توان به فهرست بلند بالای خدمات‌شان به این کشور در طول تاریخ پرداخت که پیشکش کردن شهدای یهودی در جنگ تحمیلی و البته کمک‌های فراوان جامعه یهودیان ایران به رزمندگان ایرانی در جنگ جزو آخرین موارد است. جالب آنکه یهودیان ایرانی جزو قدیمی‌ترین ساکنان این سرزمین‌اند که پیشینه حضورشان در ایران به ۲۵۶۲ سال پیش (۵۳۹ پ.م)، یعنی زمان آزادی‌شان از چنگ پادشاه بابل توسط کوروش بزرگ می‌رسد که بسیاری‌شان ترجیح دادند همراه کوروش به سرزمین‌های آن روزگار ایران بیایند. به راستی چند نفر از ما می‌دانیم که چند نسل پیش‌مان چه کسانی بودند و از چه زمانی ساکن این خاک و سرزمین مقدس بوده‌ایم؟ پس از تشکیل حکومت اسرائیل نیز علی‌رغم همه تطمیع و وعده‌هایی که از سوی اسرائیل دریافت کردند، حاضر به ترک میهن‌شان نشدند. اگرچه عده زیادی‌شان هم رفتند و شهروند اسرائیل شدند، اما آیا رفتارهای همین انگشت‌شمار افراط‌گرایان به ظاهر مسلمان یکی از عوامل این ترک میهن‌شان نبود؟زیارتگاه استر و مردخای پیش از این نیز شوربختانه مورد بی‌حرمتی قرار گرفته بود و باز شوربختانه‌تر، موارد مشابه دیگری, ...ادامه مطلب

سال پیش حدود یکصد زائر ایرانی تا یک روز پیش از اربعین به دلایل مختلف جان خود را از دست دادند. از گرمازدگی و سکته گرفته تا تصادف در جاده. همین شد که «گروه بررسی‌های راهبردی میراث» به فکر انجام یک پژوهش آسیب‌شناسانه جامع درباره این آیین افتاد. از آنجا که تخصصی در حوزه انسان‌شناسی گردشگری کار می‌کنم، انجام این پژوهش را به من سپردند.یک ویژگی این پژوهش این بود که برای نخستین بار نظرات و دیدگاه‌های مخالفان برگزاری این آیین نیز در آن منعکس شد. همچنین برخلاف دیگر گزارش‌ها و پژوهش‌ها که عمدتا به مزایای این آیین پرداخته‌اند، در این گزارش ضمن تایید مزیت‌های این آیین، تنها به آسیب‌هایی که در این شیوه برگزاری پیاده‌روی اربعین رخ می‌دهد پرداخته شده است. اتفاقا برخی از این دیدگاه‌های آسیب‌شناسانه از خلال مصاحبه مجازی در اینستاگرام و شبکه‌های مجازی به دست آمد. به دوستان نادیده‌ای که لطف کرده و مصاحبه مجازی کرده بودند، قول داده بودم پس از انتشار گزارش این پژوهش، آنرا با ایشان نیز در میان بگذارم. گزارش کامل هفته پیش در سایت و شبکه‌های اجتماعی گروه بررسی‌های راهبردی میراث منتشر شد و بازتاب گسترده‌ای داشت. خبرگزاری‌های داخلی به آن پرداختند و موسسه عراقی البیان هم چکیده‌اش را به عربی منتشر کرد.امروز که مصادف با اربعین است، لینک گزارش کامل این پژوهش (اینجا)، چکیده این گزارش (اینجا برای کسانی که وقت کافی ندارند)، فایل گفتگوی صوتی ۱۲ دقیقه‌ای‌ام درباره این گزارش و بالاخره چکیده عربی این گزارش (اینجا) را در استوری گذاشته‌ام. این استوری در دسته «ایران بزرگ فرهنگی» در دسترس است. این گزارش در قالب کتاب نیز به زودی توسط انتشارات آرما به بازار خواهد آمد. بخوانید, ...ادامه مطلب

امیر هاشمی مقدم‌: دانش‌آموخته ایران‌شناسی و انسان‌شناسیانصاف‌نیوزاخیرا و در پی کاریکاتورهای هتاکانه نشریه شارلی ابدو، وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران ضمن احضار سفیر فرانسه و تسلیم یادداشت اعتراضی به وی، در نخستین گام و در راستای مقابله به مثل، فعالیت انجمن ایران‌شناسی فرانسه را تعطیل اعلام کرد. این واکنش حقیقتا عجیب و ناراحت‌کننده بود. اینکه ما در برابر یک رفتار نادرست آنها که علیه ماست، خودمان هم به تلافی رفتاری انجام دهیم که باز هم علیه ما باشد. تعطیلی انجمن ایران‌شناسی فرانسه بی‌‌گمان به زیان ماست و کاری است کاملا نادرست. چرا؟۱- جمهوری اسلامی در جنگ روایت‌ها باخته است. این را بارها در یادداشت‌های دیگر هم بحث کرده‌ام. شوربختانه ما نه رسانه حرفه‌ای دولتی در کشورمان داریم و نه اجازه پا گرفتن رسانه‌های حرفه‌ای به بخش خصوصی داده‌ایم. همین است که مرجعیت رسانه‌ای و خبری بخش قابل توجهی از ایرانیان به بیرون از کشور منتقل شده. در رویدادهای اعتراضی اخیر دیدیم که این انتقال مرجعیت رسانه‌ای به خارج از کشور بیش و پیش از هر چیز، دودش به چشم جمهوری اسلامی می‌رود. رسانه‌های خارج از کشور همیشه تصویری منفی از ایران نمایش می‌دهند و در این میان، نهادهای علمی و فرهنگی همچون انجمن ایران‌شناسی فرانسه، از معدود فرصت‌هایی است که می‌تواند تصویری بهتر و واقعی‌تر از ایران و توانمندی‌های فرهنگی و تمدنی‌اش به جهانیان نشان دهد. عجیب است که ما این روزنه‌ها را با دست خودمان یکی یکی می‌بندیم.۲- در برابر انتقاد بالا، برخی بر این باورند که این نهادها زیر پوشش فعالیت فرهنگی و هنری، فعالیت‌های ضد امنیتی انجام می‌دهند. این سخن البته چندان هم بی‌ربط نیست؛ بسیاری از این نهادها در طول تاریخ چنین فعالیت‌های مخر, ...ادامه مطلب

تیرماه امسال سفری تقریبا دو هفته‌ای به همسایگان شمال‌غربی ایران داشتیم. با خودروی پژو پارس یکی از دوستان. مجموعا چهار نفر بودیم: #محمدرضا_جوادی_یگانه (دانشیار #جامعه‌شناسی #دانشگاه_تهران)، #جبار_رحمانی (دانشیار #انسان‌شناسی #موسسه_مطالعات_فرهنگی_و_اجتماعی، #حسین_شرفی (#جهانگرد و #ایرانگرد). در بخش‌هایی از سفر، محمدرضا برای‌مان از #جامعه‌شناسی_ادبیات ایران می‌گفت و من مانند دانشجو نام کتاب‌ها، نویسندگان، فیلم‌ها و... را یادداشت می‌کردم. حسین که چهل سال است ایرانگردی و جهانگردی می‌کند و #ارمنستان را خیلی خوب می‌شناسد، برای‌مان درباره بسیاری از جاذبه‌های مسیر توضیح می‌داد. و جبار که بیش از بیست سال است رفیق گرمابه و گلستانیم و با آنکه زمان‌های زیادی با یکدیگریم، باز هم هر بار که به هم می‌رسیم، کلی حرف نگفته و تازه داریم برای گفتن.برنامه اولیه سفر این بود که پس از ارمنستان و گرجستان، برویم به ترکیه و از چند اثر متعلق به دوره‌های حکومتی و فرهنگی ایران در شهرهای وان، سیواس، استانبول، ازمیر و قونیه بازدید کرده و از مرز عراق وارد کردستان این کشور شده و سپس به ایران برگردیم. این مسیر یک ماه طول می‌کشید که برای دو تن از همسفران ممکن نبود این زمان را مرخصی بگیرند. بنابراین برنامه را تغییر دادیم که از ارمنستان و گرجستان برویم به ترکیه و پس از بازدید از طرابوزان و ارض‌روم و آغری، برویم به نخجوان و سپس از آنجا به ایران برگردیم. اما همین که ما سفرمان را آغاز کردیم، مرز زمینی ترکیه و نخجوان به خاطر اوج‌گیری دوباره کرونا، بسته شد. خود جمهوری آذربایجان هم به دو دلیل این بار در برنامه سفرمان نبود: یکم اینکه روادید می‌خواهد (برخلاف ارمنستان، گرجستان، ترکیه و جمهوری خودمختار نخجوان) و دوم اینکه , ...ادامه مطلب

امیر هاشمی مقدم: انصاف‌نیوزبه‌عنوان کسی که سال‌هاست دارم از حقوق, جانوران دفاع, می‌کنم (و مثلا همین چند روز پیش هم در نقد خرید ماهی قرمز برای سفره هفت‌سین در همین کانال نوشتم)، گاهی احساس می‌کنم باید از دست برخی طرفداران حقوق حیوانات, به خداوند پناه برد.کلیپ زیر (اینجا را کلیک کنید) نشان می‌دهد چگ, ...ادامه مطلب

امیر هاشمی مقدم: انصاف‌نیوزامروز در شبکه تراینت (یک شبکه مجازی بین‌المللی ویژه متخصصان گردشگری) چند شخصیت برجسته طوماری را تهیه کرده بودند برای تحریم همه بخش‌های گردشگری روسیه, و همچنین اخراج این کشور از سازمان جهانی گردشگری، به جرم تجاوز به اوکراین. در پاسخ، من توضیحاتی نوشتم که با استقبال زیادی روب, ...ادامه مطلب

امیر هاشمی مقدم: انصاف‌نیوز دو روز پیش انصاف‌نیوز گفت‌وگویی با خانم فائزه هاشمی، دختر آیت‌الله هاشمی رفسنجانی داشت (اینجا) که گویا بخشی کوتاه از این گفتگو بیشتر مورد توجه قرار گرفته؛ آنجا که می‌گوید: , ...ادامه مطلب

امیر هاشمی مقدم: انصاف‌نیوزچند روزی است آمار رسمی روزانه کشته‌شدگان کرونایی در کشور، عدد سیصد را پشت سر گذاشته است. ایران همچنان یکی از بالاترین آمارهای مرگ و میر کرونایی را در جهان دارد. با سردتر شدن, ...ادامه مطلب

امیر هاشمی مقدم: انصاف‌نیوز...ای‌کاش آقای روحانی (و برخی از دیگر سیاستمداران ما) که ایران را با افغانستان مقایسه می‌کنند، در زمینه‌هایی همچون آزادی روزنامه‌نگاران، رسانه‌ها، کانال‌های تلویزیونی مستقل،, ...ادامه مطلب

امیر هاشمی مقدم: فراروجک استراو، یا آنگونه که جان بولتون برای تمسخر به او لقب داده بود «جک تهرانی»، وزیر پیشین امور خارجه بریتانیا که علاقه‌ای وافر به ایران و موضوعات مرتبط با آن دارد، در سال 1394 (که, ...ادامه مطلب

امیر هاشمی مقدم: انصاف‌نیوز...گویا داریم نسبت به خبرهای مرگ خو می‌گیریم و خونسرد می‌شویم. چندصد هم‌میهن‌مان در اعتراضات آبان‌ماه جان‌شان را از دست دادند؛ حدود یکصد نفر در پاییز و بر اثر آنفولانزایی مر, ...ادامه مطلب